Kto podlega ustawie o transporcie drogowym?

„Zawodowe” kierowanie pojazdami silnikowymi to bardzo szeroki termin, obejmujący wiele różnych aspektów, nie tylko tych związanych z odpowiednimi uprawieniami do kierowania, ale także z badaniami lekarskimi. Jedną z grup osób wykonujących prace związane z kierowaniem samochodem stanowią tzw. „kierowcy transportu drogowego”, którzy aby móc wykonywać swoje obowiązki zawodowe muszą posiadać odpowiednie uprawnienia zwane „świadectwem kwalifikacji zawodowej”. Wykaz osób zaliczanych do tej grupy regulują zapisy ustawy z dnia 6 września 2001r. o transporcie drogowym (tekst jednolity: Dz.U.2021.919 z późn. zm.).

Zgodnie z brzmieniem ww. aktu prawnego, przepisów ustawy nie stosuje się do przewozu drogowego wykonywanego pojazdami samochodowymi lub zespołami pojazdów:

• przeznaczonymi konstrukcyjnie do przewozu nie więcej niż 9 osób łącznie z kierowcą – w niezarobkowym przewozie drogowym osób,
• o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 tony w transporcie drogowym rzeczy oraz niezarobkowym przewozie drogowym rzeczy,
• zespołów ratownictwa medycznego oraz w ramach usług transportu sanitarnego.

W tym miejscu należy przyjrzeć się definicji „niezarobkowego przewozu drogowego”, zwanego też „przewozem na potrzeby własne”. Jest to każdy przejazd pojazdu po drogach publicznych z pasażerami lub bez, załadowanego lub bez ładunku, przeznaczonego do nieodpłatnego krajowego i międzynarodowego przewozu drogowego osób lub rzeczy, wykonywany przez przedsiębiorcę pomocniczo w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej, spełniający łącznie następujące warunki:

• pojazdy samochodowe używane do przewozu są prowadzone przez przedsiębiorcę lub jego pracowników,
• przedsiębiorca legitymuje się tytułem prawnym do dysponowania pojazdami samochodowymi,
• w przypadku przejazdu pojazdu załadowanego – rzeczy przewożone są własnością przedsiębiorcy lub zostały przez niego sprzedane, kupione, wynajęte, wydzierżawione, wyprodukowane, wydobyte, przetworzone lub naprawione albo celem przejazdu jest przewóz osób lub rzeczy z przedsiębiorstwa lub do przedsiębiorstwa na jego własne potrzeby, a także przewóz pracowników i ich rodzin,
• nie jest przewozem w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie usług turystycznych.

Zasady obowiązujące przy niezarobkowym przewozie drogowym stosuje się również do przewozów drogowych wykonywanych:

• w ramach powszechnych usług pocztowych,
• w ramach usuwania skutków awarii lub wypadków pojazdami pomocy drogowej,
• w ramach usług polegających na przewozie odpadów komunalnych lub nieczystości ciekłych,
• przez podmioty niebędące przedsiębiorcami.

Podsumowując, ustawie o transporcie drogowym podlegają następujące osoby:

• przedsiębiorcy (kierowcy) wykonujący zarobkowy przewóz osób (niezależnie od ich liczby),
• przedsiębiorcy (kierowcy) wykonujący zarobkowy przewóz ładunków pojazdem lub zespołem pojazdów, których dopuszczalna masa całkowita przekracza 3,5 t.,
• przedsiębiorcy (kierowcy), którzy nie prowadzą działalności zarobkowej w postaci transportu, lecz pojazdami (o dmc > 3,5 t lub liczbie osób > 9) wykonują tzw. przewozy na potrzeby własne przedsiębiorstwa, np. przewóz własnych ładunków własnymi pojazdami do odbiorców, przewóz pracowników własnymi pojazdami do miejsca pracy oraz wykonujący działalność gospodarczą w zakresie pośrednictwa przy przewozie rzeczy.

Kierowcy objęci przepisami ustawy o transporcie drogowym podlegają badaniu lekarskiemu i badaniu psychologicznemu. Warto pamiętać, że to drugie jest całkowicie niezależnym badaniem, które odbywa się na wniosek zainteresowanej osoby bądź na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę. Podkreślenia wymaga też fakt, że lekarze nie muszą gromadzić w dokumentacji badań lekarskich kopii orzeczeń psychologicznych, co jest jeszcze (pomimo zmian w przepisach) często spotykaną praktyką.

Celem badania lekarskiego jest stwierdzenie istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy, co wynika z art. 39j przytoczonej ustawy:

Kierowca wykonujący przewóz drogowy podlega badaniom lekarskim przeprowadzanym w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy.

Jaki jest zakres badania?

Zakres badania lekarskiego oparty jest właściwie na kilku aktach prawnych.

Przy jego określaniu należy na pewno wziąć pod uwagę „wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników” będące załącznikiem do Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (tekst jednolity: Dz.U.2016.2067, ze zmianami). Praca pod postacią kierowania pojazdami została ujęta w wierszu 11 części V.

Zgodnie z art. 39j ustawy o transporcie drogowym, zakres badań obejmuje ponadto ustalenie istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami, zgodnie z Ustawą z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami.  A więc należy się też kierować zapisami tej ustawy oraz aktu wykonawczego, czyli rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2019 r. w sprawie badań lekarskich osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami i kierowców (tekst jednolity: Dz.U.2020.2213). Badanie powinno zatem uwzględniać zakres i sposób oceny poszczególnych narządów i układów wskazany w ww. przepisach

Biorąc pod uwagę wszystkie ww. przepisy minimalny zakres badania lekarskiego (zarówno wstępnego jak i okresowego) to:

• badanie ogólnolekarskie ze szczególnym zwróceniem uwagi na stan i działanie narządu równowagi,
• badanie akumetryczne,
• badanie narządu wzroku – ocena ostrości widzenia, ocena zdolności rozpoznawania barw, ocena widzenia przestrzennego, ocena pola widzenia (w zależności od wskazań badanie za pomocą perymetru), ocena wrażliwości na olśnienie i widzenia zmierzchowego,
• oznaczenie stężenia glukozy we krwi.

Czy konsultacja okulistyczna jest obowiązkowa?

Od ostatnich zmian w rozporządzeniu w sprawie badań lekarskich osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami i kierowców, konsultacja okulistyczna nie jest już wymagana, a badanie narządu wzroku może samodzielnie przeprowadzić lekarz uprawniony do badań profilaktycznych.

Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy u pacjenta dojdzie do powstania znacznej i nagłej utraty możliwości widzenia na jedno oko (np. gdy u pacjenta mającego dotychczas ostrość wzroku w jednym i drugim oku na poziomie 1,0 dojdzie do spadku widzenia w jednym oku z poziomu 1,0, do 0,1). Takie nagłe pogorszenie ostrości wzroku skutkować będzie istnieniem przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami przez okres co najmniej 6 miesięcy. Czas ten potrzebny jest na adaptację do nowych warunków widzenia.

Po upływie 6 miesięcy możliwe jest wydanie orzeczenia o braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdami pod warunkiem przedstawienia przez osobę badaną opinii lekarza posiadającego specjalizację w dziedzinie okulistyki potwierdzającej adaptację.

Jakiej należy używać dokumentacji?

W myśl artykułu 39 j ustawy o transporcie drogowym badania lekarskie są wykonywane, z zastrzeżeniem dotyczącym ich częstotliwości, na zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. — Kodeks pracy. W związku z powyższym lekarz powinien używać dokumentacji stosowanej podczas badań profilaktycznych pracowników. Wypełniane przez pacjenta „Oświadczenie dotyczące stanu zdrowia”, będące nieodłączną częścią badania osób ubiegających się lub przedłużających prawo jazdy nie jest wymagane, niemniej jednak użycie tego formularza nie jest błędem.

Jaka jest częstotliwość badań?

Kwestia ta również jest regulowana zapisami artykułu 39 j ustawy o transporcie drogowym, zgodnie z którymi badania lekarskie są przeprowadzane:

• do czasu ukończenia przez kierowcę 60 lat — co 5 lat,
• po ukończeniu przez kierowcę 60. roku życia — co 30 miesięcy.

Jakie kryteria zdrowotne należy przyjąć podczas badań kierowców „transportu drogowego”?

Minimalne kryteria zdrowotne, jakie musi spełniać osoba zatrudniona na stanowisku kierowcy wykonującego przewozy w ramach transportu drogowego (oprócz innych wynikających z charakteru pracy), są tożsame ze standardami określonymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2019 r. w sprawie badań lekarskich osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami i kierowców oraz ustawie o kierujących pojazdami.

Jak powinno wyglądać orzeczenie lekarskie?

Ustawa o transporcie drogowym nie określa wzoru orzeczeń lekarskich, do których przechowywania zobowiązany jest przewoźnik drogowy. Dlatego też należy uznać, iż omawiane orzeczenie powinno być wydawane w formie orzeczeń, których wzory określają załączniki nr 2 i 3 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie Pracy.

Ze względu na fakt, że badania lekarskie omawianej grupy mogą wykonywać lekarze uprawnieni do wykonywania badań profilaktycznych, o których mowa w przepisach Kodeksu pracy, posiadający dodatkowo uprawnienia do przeprowadzania badań lekarskich kandydatów na kierowców i kierowców określone w ustawie o kierujących pojazdami i rozporządzeniu dotyczącym badań kierowców, ogólnie przyjętą zasadą jest, że orzeczenie lekarskie wydane dla celów określonych w ustawie o transporcie drogowym oznacza się  dwiema pieczęciami (tego samego lekarza), potwierdzającymi posiadanie przez niego obu rodzajów uprawnień.

Niewłaściwym postępowaniem jest dopisywanie na orzeczeniu dodatkowych podstaw prawnych badania, takich jak np. art. 39 j ustawy o transporcie drogowym.

Czy badanie „kierowcy transportu drogowego” może się odbyć bez skierowania na badanie profilaktyczne?

Generalną zasadą badań profilaktycznych jest ich przeprowadzanie na podstawie skierowania wystawionego przez pracodawcę. W przypadku omawianej grupy kierowców, osoba zgłaszająca się na badanie nie zawsze musi być pracownikiem, a co za tym idzie – nie ma możliwości otrzymania skierowania od pracodawcy. Badanie lekarskie może się wówczas odbyć na tzw. „własny wniosek”, zgodnie z zapisami Rozporządzenia Ministra Zdrowia  z dnia 21 czerwca 2010 r. w sprawie sprawowania przez służbę medycyny pracy profilaktycznej opieki zdrowotnej nad osobami objętymi opieką na ich wniosek.

Czy wydane orzeczenie lekarskie może zawierać kody przewidziane dla potrzeb prawa jazdy?

Wzór orzeczenia wydawanego dla potrzeb Kodeksu pracy nie przewiduje dodatkowych wpisów, a więc nie powinno się wpisywać jakichkolwiek kodów (takich jak np. 01.06). W niektórych przypadkach, gdy lekarz będzie koniecznie chciał zaznaczyć, że np. wymagana jest korekta wzroku, będzie istniała konieczność „podwójnego badania” i wydania drugiego orzeczenia (dla potrzeb prawa jazdy), w którym wpisanie odpowiedniego ograniczenia jest możliwe.

Czy kierowanie pojazdem powinno się zaliczać do prac wymagających sprawności psychoruchowej, o której mowa we „wskazówkach metodycznych w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników”?

Nie – takie podejście jest niewłaściwe, gdyż czynność zawodowa pod postacią kierowania pojazdami została ujęta w osobnej pozycji „wskazówek” (wiersz 11 część V). Szerzej o pracach wymagających sprawności psychoruchowej możesz przeczytać w jednym z moich innych wpisów Prace wymagające sprawności psychoruchowej.